DEVAM: 5- ARİYE (İNTİFA
HAKKI GEÇİCİ VE İVAZSIZ OLARAK VERİLEN MAL) BABI
حدّثنا
إِبْرَاهِيمُ
بْنُ
الْمُسْتَمِرِّ.
ثنا
مُحَمَّدُ
بْنُ عِبْدِ
اللهِ. ثنا ح
وّحَدَّثَنَا
يَحْيَى بْنُ
حَكِيمٍ. ثنا
ابْنُ أَبِي
عَدِيٍّ،
جَمِيعَاً
عَنْ سَعِيدٍ،
عَنْ
قَتَادَةَ،
عَنْ
الْحَسَنِ،
عَنْ سَمْرَةَ،
أَنَّ
رَسُولُ
اللهِ صلى
الله عليه
وسلم قَالَ: ((عَلَى
اليَدِ مَا
أَخَذَتْ متى
تُؤَدِّيَهُ)).
Semûre (bin
Cündüb) (r.a.)'den rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem) şöyle buyurmuştur; «El, (başkasına âit) aldığı malı, (mâlikine)
ödeyinceye kadar o maldan sorumludur.»
Diğer tahric: Bu
hadisi Tirmizi, Ebu Davud ve Nesai de rivayet etmişlerdir.
AÇIKLAMA: Hadis, ariye, icare veya başka yollarla alınan ve mülkiyeti başkasına ait
bulunan malın malik'ine iade edilmesinin vacibliğine delalet eder. Ariyeyi alan
kişinin yanında ariye mal telef olduğu takdirde kendisinden tazmin ettirilir
yani ona ödettirilir, diyen alimler bu hadisi delil göstermişlerdir. Alimler arasında
bu hususta bulunan ihtilaf yukarda anlatıldı.
Avnü'I-Mabüd
yazarı bu hadisin manası şöyledir: Yani el, aldığı malı malikine iade etmekle
mükelleftir, bunu yapması vacibtir, demiştir.
Tıybi de: Yani
elin aldığı mal, el sahibinin zimmetine geçmiş olur, telef veya zayi olması
halinde el sahibine ödettirilir, anılan mal sahibine iade edilinceye kadar bu
sorumluluk devam eder, demiştir.
İbnü'l-Melik
de: Yani gasp edilen malı sahibine iade etmek vacibtir. Sahibi taleb etmese
bile hüküm budur. Ariye olarak alınan mal için bir süre tayin edilmiş ise süre
bitiminde sahibi tarafından taleb edilmese bile iade edilmesi vacibtir. Vedia,
yani hıfz edilmek üzere emanete bırakılan mal, sahibi tarafından istendiği
zaman iade edilmesi vacibtir, demiştir.
Hülasa ariye,
icare ve vedia gibi meşru yollarla geçici olarak alınan veya hırsızlık,
soygunculuk ve gasb gibi gayri meşru yollarla elde edilen malların gerçek hak
sahibi olan malik ve sahiblerine iade edilmesinin vacibliği için bu hadis bir
delildir.
Şevkani de:
Ariye veya vedia gibi meşru bir yolla geçici olarak teslim alınan bir mal,
teslim alanın hıyaneti sonucunda telef olursa malın kendisine ödettirilmesinin
gerekliliği hususunda alimler arasında bir ihtilaf yoktur. Fakat onun bir
hıyaneti olmaksızın, unutma, yanılma, veya gücü dışında kalan bir nedenle veya
zayi olma, çalınma ve afet gibi bir nedenle telef olması halinde ödettirilir
mi, ödettirilmez mi? Bu gibi durumlarda teslim alanın bir hiyaneti ve kusuru
söz konusu değil iken kendisine ödettirilecek mi? Bu hadisin zahiri ne göre ona
tazmin ettirilir.